Preferencje podatkowe dla pomagających uchodźcom z Ukrainy

Konflikt zbrojny na terytorium Ukrainy spowodował, że większość z nas ruszyła z pomocą – finansową, rzeczową czy w formie wolontariatu. Niesiona pomoc wzmacnia poczucie wspólnoty i solidarności oraz pokazuje, jak każdego dnia zdajemy egzamin z człowieczeństwa. Odzew społeczeństwa wymagał jednak uruchomienia m.in. mechanizmów prawnych i podatkowych. Dzięki nim pomoc ta nadal nastawiona na ofiary skutków działań wojennych – w ostatecznym rozrachunku byłaby również korzystna dla pomagających.

Efektem podjętych działań jest ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej: Specustawa). Jest to kompleksowy pakiet działań nastawionych na pomoc ofiarom konfliktu zbrojnego w Ukrainie, wśród których przewidziano rozwiązania podatkowe przygotowane przez Ministerstwo Finansów.

Poniżej prezentujemy dostępne dla podmiotów pomagających obywatelom Ukrainy w tym szczególnym czasie preferencje podatkowe.

(I)Preferencje podatkowe dostępne na gruncie podatków dochodowych

Odliczenie darowizny od dochodu

Osoby fizyczne oraz firmy przekazujące darowizny pieniężne i rzeczowe w związku z wojną na terytorium Ukrainy mogą w pierwszej kolejności skorzystać ze znanej już do tej pory preferencji podatkowej w postaci możliwości odliczenia takiej darowizny od dochodu. Darowizna musi jednak spełniać określone warunki, tj. zostać przekazana:

1. na cele społeczne, które zostały szerokookreślone w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (dalej: u.d.p.p.w.); przykładowo, darowizna powinna mieć na celu:

• pomoc społeczną,
• wspieranie rodziny i systemu pieczy zastępczej,
• działalność charytatywną,
• integrację cudzoziemców,
• ochronę i promocję zdrowia,
• działalność na rzecz dzieci i młodzieży,
• ratownictwo i ochronę ludności,
• pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą,
• promocję i organizację wolontariatu;

2. na rzecz określonej organizacji wskazanej w u.d.p.p.w., która prowadzi działalność pożytku     publicznego w sferze ww. zadań publicznych*

* (chodzi o m.in.: organizacje pozarządowe, czyli osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, nienależące do sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, OPP – w tym fundacje, stowarzyszenia) lub równoważnym organizacjom, określonym w przepisach regulujących działalność pożytku publicznego, obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, prowadzącym działalność pożytku publicznego w sferze zadań publicznych, realizującym te cele. Tym samym, darowizn odliczanych od dochodu nie mogą otrzymywać takie jednostki budżetowe jak szkoły, przedszkola, placówki opiekuńczo-wychowawcze, państwowe domy dziecka. Ponadto, darowizny uprawniającej do takiego odliczenia nie mogą otrzymać również m.in. partie polityczne, związki zawodowe i organizacje pracodawców, samorządy zawodowe, fundacje utworzone przez partie polityczne.

Należy mieć również na uwadze, że nie pomniejszymy dochodu o darowizny przekazane na rzecz:

• osób fizycznych,
• osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, prowadzących działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu wyrobów przemysłu:
  • elektronicznego,
  • paliwowego,
  • tytoniowego,
  • spirytusowego,
  • winiarskiego,
  • piwowarskiego,
  • pozostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,5%,
  • wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali, lub handlu tymi wyrobami.

Dochód pomniejsza się o wartość przekazanych w darowiźnie środków pieniężnych.

W przypadku darowizny rzeczowej osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej od swojego dochodu odliczą wartość brutto nabytych w celach darowizny towarów, a przedsiębiorcy i firmy – wartość netto takich towarów oraz wartość podatku VAT odpowiadającą różnicy kwoty podatku VAT należnego i kwoty podatku VAT naliczonego, podlegającego odliczeniu. W przypadku darowizn rzeczowych należy zwrócić uwagę, że ich wartość musi być ustalana według cen rynkowych.

Co istotne, odliczenie z tytułu darowizn, w przypadku podatników podatku PIT nie może przekroczyć w roku podatkowym kwoty stanowiącej 6% ich dochodu, natomiast w odniesieniu do podatników podatku CIT – kwoty stanowiącej 10% ich dochodu.

Darczyńca powinien także pamiętać o właściwym udokumentowaniu faktu przekazania darowizny. Jeśli jej przedmiotem są pieniądze – wysokość swojego wydatku darczyńca udowodnić musi na podstawie dowodu wpłaty na rachunek bankowy obdarowanego. Z kolei w przypadku darowizn rzeczowych należy dysponować dowodem zawierającym dane identyfikujące darczyńcę, wartość przekazanej darowizny oraz oświadczenie obdarowanego o jej przyjęciu (np. protokół, umowa). Dokument taki powinien także precyzyjnie wskazywać cel darowizny.

Możliwość ujęcia w kosztach podatkowych darowizn na przeciwdziałanie skutkom działań wojennych w Ukrainie

Dotychczas przekazanych darowizn podatnicy podatku PIT i CIT generalnie nie mogli zaliczać w poczet swoich kosztów podatkowych. Wyjątkiem były tylko koszty wytworzenia lub cena nabycia produktów spożywczych (z wyjątkiem napojów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,2% oraz napojów alkoholowych będących mieszaniną piwa i napojów bezalkoholowych, w których zawartość alkoholu przekracza 0,5%) przekazanych w darowiźnie na rzecz organizacji pożytku publicznego w rozumieniu u.d.p.p.w., z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje, które podatnicy mogli zaliczać do swoich kosztów uzyskania przychodów.

Przykład: Piekarnia postanowiła przekazać bezpośrednio na polsko-ukraińską granicę pieczywo dla uchodźców z Ukrainy. Produkty te były przekazywane prosto do rąk potrzebujących. Piekarnia nie może zatem uznać za swój koszt podatkowy wydatków poniesionych na zakup artykułów niezbędnych do wypieku pieczywa, ponieważ pieczywo zostało przekazane osobom fizycznym, a nie organizacjom pożytku publicznego.

Przykład: Ta sama piekarnia postanowiła przekazać na rzecz organizacji pożytku publicznego 10.000 bułek i 5.000 chlebów. Celem organizacji pożytku publicznego jest działalność charytatywna. Piekarnia będzie zatem miała możliwość zaliczenia w poczet kosztów uzyskania przychodów wydatków poniesionych na zakup artykułów niezbędnych do wypieku ww. bułek i chlebów.

Co ważne, w przypadku gdy podatnik (PIT, CIT) zaliczył do swoich kosztów podatkowych darowiznę produktów spożywczych na rzecz organizacji pożytku publicznego, nie ma prawa do skorzystania z wyżej omówionej preferencji, tj. do odliczenia tej samej darowizny od dochodu.

W obliczu wyjątkowej sytuacji z jaką mamy obecnie do czynienia, obowiązujące do tej pory przepisy okazały się nie być wystarczające. Znowelizowane dzięki Specustawie regulacje ustaw o podatkach dochodowych w zakresie kosztów uzyskania przychodów wprowadzają nowe korzystne rozwiązanie dla osób fizycznych i firm, które wspierają potrzebujących w związku z konfliktem zbrojnym na Ukrainie za pośrednictwem określonych organizacji.

Mianowicie, kosztem uzyskania przychodów (zarówno w podatku PIT, jak i w podatku CIT) są koszty wytworzenia lub cena nabycia rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizn przekazanych w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy:

1. organizacjom, o których mowa w u.d.p.p.w. (patrz: warunek nr 2 dla możliwości odliczenia darowizny na cele pożytku publicznego od dochodu), lub równoważnym organizacjom określonym w przepisach regulujących działalność pożytku publicznego obowiązujących na terytorium Ukrainy,
2. jednostkom samorządu terytorialnego,
3. Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych,
4. podmiotom wykonującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium Ukrainy działalność leczniczą lub działalność z zakresu ratownictwa medycznego

– o ile koszty wytworzenia lub cena nabycia nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, w tym poprzez odpisy amortyzacyjne.

Przykład: Pani Zosia prowadzi sklep z artykułami gospodarstwa domowego w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej i zdecydowała się przekazać na rzecz Polskiej Akcji Humanitarnej 50 koców, 60 kompletów: pościeli, kołder i poduszek. Wartość ww. towarów wynikająca z faktury: 5.000,00 zł. Pani Zosia będzie mogła taki wydatek zaliczyć do swoich kosztów uzyskania przychodów.

Przykład: Pani Zosia, która na co dzień prowadzi sklep z artykułami gospodarstwa domowego w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej, postanowiła przygotować paczki dla uchodźców z Ukrainy (z termosami, pościelami, artykułami chemicznymi itp.), które przekaże wolontariuszom w punkcie zbiórki darów zorganizowanym w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy. Wartość jednej paczki: 500,00 zł. O ile Pani Zosia nie otrzyma pisemnego potwierdzenia, że paczki z darami zostały przekazane na rzecz jednego z powyżej wskazanych ustawowo podmiotów, podatniczka nie będzie mogła zaliczyć przedmiotowych wydatków do kosztów podatkowych.

Wydaje się, że wykładnia celowościowa nowych przepisów umożliwiających podatnikom zaliczenie do kosztów podatkowych poniesionych przez nich wydatków na przekazane darowizny wskazuje, że ustawodawca tą preferencją chciał objąć darowizny przekazywane na rzecz szerokiego kręgu odbiorców, co dalej wskazywać by mogło, że do kosztów uzyskania przychodów podatnicy mają możliwość zaliczenia nie tylko wydatków na darowizny rzeczowe dla gminy, powiatu, województwa (ich urzędów), lecz również darowizny na rzecz ich jednostek organizacyjnych (tj. np. przedszkola, szkoły, placówki opiekuńczo-wychowawcze).

Z uwagi jednak na fakt, iż są to nowe przepisy i dotąd nie zdążyła się jeszcze wykształcić praktyka interpretacyjna organów podatkowych co do możliwego zakresu ich stosowania, w celu zabezpieczenia interesu podatników chcących przekazać na rzecz ww. podmiotów określone darowizny rzeczowe i następnie zaliczyć takie wydatki do kosztów podatkowych, pożądane byłoby pozyskanie pisemnego dowodu wskazującego:

• podmiot obdarowanego,
• podmiot darczyńcy,
• przedmiot darowizny, w tym wartość darowizny,
• datę dokonanej darowizny,
• podpis obdarowanego wraz z potwierdzeniem przyjęcia darowizny (w tym jeśli darowizna przekazywana jest np. na rzecz jednostki organizacyjnej JST – pieczątka urzędu gminy/powiatu/województwa).

Powyższe potwierdzają eksperci Krajowej Informacji Skarbowej.

Ponadto, kosztem uzyskania przychodów są koszty poniesione z tytułu nieodpłatnego świadczenia (np. darmowej pomocy medycznej), którego celem jest przeciwdziałanie skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy, realizowanego w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. na rzecz ww. podmiotów, o ile nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, w tym poprzez odpisy amortyzacyjne.

Należy zauważyć, że nowa preferencja podatkowa nie wspomina o darowiznach środków pieniężnych, a zatem należy uznać, że kwota przekazanego przez podatników PIT i CIT wsparcia finansowego na rzecz ww. podmiotów nie będzie stanowić ich kosztu podatkowego.

Niezaliczanie do przychodów podatkowych darowizn otrzymanych na przeciwdziałanie skutkom działań wojennych w Ukrainie

Specustawa reguluje również, że darowizny i nieodpłatne świadczenia, które otrzymają w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy wyżej wspomniane organizacje pozarządowe (również z Ukrainy), jednostki samorządu terytorialnego, Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych oraz podmioty wykonujące działalność leczniczą i z zakresu ratownictwa medycznego na terytorium Polski i Ukrainy nie będą stanowiły ich przychodu podatkowego.

Przykład: Szpital w Świnoujściu otrzymał od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy darowizny w postaci leków, środków opatrunkowych, noszy, łóżek i pościeli o łącznej wartości 25.000,00 zł. Szpital nie rozpozna przychodu podatkowego z tytułu tych darowizn.

Zwolnienie z opodatkowania podatkiem dochodowym świadczenia pieniężnego z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy

W ramach Specustawy uregulowano również możliwość zwrócenia się z wnioskiem o przyznanie świadczenia pieniężnego z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy.

W sytuacji otrzymania przez podatników PIT i CIT takiego świadczenia, podatnicy ci nie będą zobowiązani opodatkowywać tych środków pieniężnych, bowiem przedmiotowe świadczenie korzysta ze zwolnienia od podatku dochodowego.

(II) Preferencje podatkowe dostępne na gruncie podatku od towarów i usług

Dotychczas obowiązujące zasady ogólne opodatkowania podatkiem VAT darowizn

Wsparcie w postaci darowizn pieniężnych nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, ponieważ przekazanie pieniędzy nie stanowi przekazania towaru ani świadczenia usługi na gruncie ustawy o VAT.

Opodatkowaniu podatkiem VAT podlega natomiast przekazanie nieodpłatnie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa, jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych. Tym samym, gdyby, przy nabyciu towarów mających być przedmiotem darowizny, podatnik odliczył podatek VAT naliczony (np. jeśli towary pierwotnie miały być wykorzystane dla celów jego działalności gospodarczej), to w wyniku darowizny podatnik byłby obowiązany do opodatkowania przekazania takiej darowizny podatkiem VAT. Przy czym zwolnione od podatku VAT są darowizny rzeczowe w postaci produktów spożywczych (z wyjątkiem napojów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,2% oraz napojów alkoholowych będących mieszaniną piwa i napojów bezalkoholowych, w których zawartość alkoholu przekracza 0,5%), jeżeli są one przekazywane na rzecz organizacji pożytku publicznego w rozumieniu u.d.p.p.w. z przeznaczeniem na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez tę organizację.

Z kolei, jeśli podatnik, nabyłby określone towary z przeznaczeniem od razu dla celów darowizny, to z uwagi na brak prawa do odliczenia podatku VAT naliczonego – przekazanie tych towarów w ramach darowizny nie byłoby opodatkowane podatkiem VAT.

0% stawka podatku VAT dla nieodpłatnych dostaw towarów lub świadczenia usług na cele związane z pomocą ofiarom działań wojennych w Ukrainie

Do 30.06.2022 r. obniżono do 0% stawkę podatku VAT dla nieodpłatnego przekazania towarów i świadczenia usług na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy.

Co jednak istotne, obniżoną stawkę podatku stosuje się wyłącznie do dostaw towarów lub świadczenia usług dokonywanych na rzecz:

1. Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych;
2. podmiotów leczniczych w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej;
3. jednostek samorządu terytorialnego.

Ponadto, powyższą preferencję można zastosować pod warunkiem zawarcia pisemnej umowy, z której wynika, że dostarczane towary lub świadczone usługi będą wykorzystane na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 583);

Art. 23 ust. 1 pkt 11, art. 26, art. 52zf, art. 52zg, art. 52zi ustawy z dnia z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1128, z późń.zm.);

Art. 16 ust. 1 pkt 14, art. 18, art. 38w, art. 38x, art. 38z ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t. j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1800, z późń.zm.);

Art. 7 ust. 2 pkt 2, art. 8 ust. 2, art. 43 ust. 1 pkt 16 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2021 r. poz. 685, z późń.zm.);

§ 10bd Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 25 marca 2020 r. w sprawie towarów i usług, dla których obniża się stawkę podatku od towarów i usług, oraz warunków stosowania stawek obniżonych (t. j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1696, z późń.zm.).